Giải mã hiện tượng thiên nga đen – Black Swan Effect

Hiện tượng thiên nga đen được biết đến là những sự kiện cực kỳ hiếm gặp nhưng lại gây ra hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế và tài chính. Hiệu ứng thiên nga đen có tác động mạnh mẽ lên thị trường chứng khoán lẫn thị trường Forex. Đặc trưng của sự kiện này là xảy ra một cách bất ngờ và để lại những hậu quả đáng nhớ. Bài viết này của forexno1.co sẽ giúp trader hiểu rõ về sự kiện thiên nga đen, ảnh hưởng của nó và cách đối phó.

Hiện tượng thiên nga đen (Black Swan Event) là gì?

Sự kiện thiên nga đen là gì? Theo Nassim Taleb, sự kiện thiên nga đen là một sự kiện có xác suất xảy ra rất nhỏ, với ba yếu tố chính: không thể dự đoán trước, có ảnh hưởng nghiêm trọng và sau khi xảy ra người ta thường cố gắng lý giải để làm cho nó có vẻ hợp lý và dễ dự đoán hơn so với bản chất thật sự của nó.

Những ví dụ tiêu biểu về hiện tượng thiên nga đen là bứt phá mạnh mẽ của Facebook hay sự kiện Brexit – Vương quốc Anh rút khỏi Liên minh châu Âu. Hiện tượng này có thể xảy ra trong mọi khía cạnh của cuộc sống và có thể mang lại cả ảnh hưởng tích cực và tiêu cực.

Lý thuyết thiên nga đen luôn là một phép ẩn dụ, ám chỉ những sự kiện không thể lường trước, có ảnh hưởng lớn. Điểm đặc biệt là sau khi xảy ra mọi người mới tìm cách giải thích sao cho có lý và dễ dự đoán hơn so với tính chất thật sự. Thuật ngữ này xuất phát từ một câu nói cổ xưa rằng “thiên nga đen không tồn tại”. Tuy nhiên, hiện nay đã có nhiều phát hiện chứng minh rằng thiên nga đen vẫn xuất hiện trong tự nhiên.

Các vấn đề rút ra từ sự kiện thiên nga đen

Lý thuyết do Nassim phát triển đã giúp chúng ta hiểu ra nhiều vấn đề quan trọng:

• Vai trò không cân đối của các sự kiện lớn: Những sự kiện lớn, khó dự đoán và có xác suất xảy ra rất nhỏ lại có tác động vượt xa các dự đoán dựa trên lịch sử, khoa học, tài chính và công nghệ thông thường.
• Bản chất “không thể tính toán” được khả năng xảy ra của các sự kiện hiếm: Không phải tất cả vấn đề trên đời đều có thể dùng các giải pháp khoa học để dự đoán. Đôi khi bản chất của sự việc nằm ở xác suất cực nhỏ và nằm ngoài khả năng suy luận.
• Các quan điểm tâm lý gây cản trở: Nhiều cá nhân và tập thể không nhận thấy hoặc không đánh giá đúng mức tính không chắc chắn và ý nghĩa to lớn của những sự kiện hiếm khi xảy ra trong lịch sử, dẫn đến tình trạng bất ổn và đánh giá sai lầm về những rủi ro tiềm ẩn.

Các yếu tố nhận biết sự kiện thiên nga đen là gì?

Thông qua các yếu tố do Nassim Taleb phát triển để nhận biết một hiện tượng thiên nga đen, trader cần nghiên cứu các yếu tố sau:

• Sự kiện mang tính chất xảy ra bất ngờ: Đối với người quan sát, sự kiện này hoàn toàn bất ngờ và không thể dự đoán trước được.
• Hiện tượng có tác động lớn: Sự kiện này gây ra những hậu quả nghiêm trọng và ảnh hưởng rộng lớn đến các hệ thống kinh tế, tài chính, xã hội, hoặc các lĩnh vực khác.
• Lý giải sau khi sự kiện xảy ra: Sau khi hiện tượng thiên nga đen diễn ra lần đầu tiên, nó thường được giải thích giống như đã được dự báo trước. Tức là những vấn đề liên quan đã tồn tại từ trước nhưng không được đề cập trong các chính sách hạn chế rủi ro. Nói cách khác, hiện tượng này được lý giải một cách hợp lý để làm cho nó có vẻ dễ dự đoán hơn, mặc dù thực chất trước khi nó xảy ra không ai có thể dự đoán được.

Hiện tượng thiên nga đen điển hình ảnh hưởng đến thị trường tài chính

Hiện tượng thiên nga đen có thể ảnh hưởng sâu rộng và nghiêm trọng đến nền kinh tế và tài chính. Dưới đây là một số ví dụ điển hình về các sự kiện thiên nga đen và tác động của chúng:

Bong bóng dot-com

Bong bóng dot-com năm 2001 đại diện cho một sự kiện thiên nga đen xảy ra ở đầu thế kỷ 21, tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế của Hoa Kỳ và toàn cầu. Lúc đó, hệ thống mạng đang tiến triển và các công ty công nghệ đang được đầu tư mạnh mẽ. Nhiều doanh nghiệp trong ngành này niêm yết cổ phiếu và chứng kiến sự tăng vọt trong giá cổ phiếu của họ. 

Các quỹ đầu tư rủi ro cũng đổ tiền vào các công ty công nghệ với giá cổ phiếu đạt mức cao. Giá cổ phiếu tăng đột ngột trong giai đoạn đầu, dẫn đến việc chỉ số thị trường chứng khoán tăng trong ngắn hạn. Tuy nhiên, thị trường phát triển quá nhanh là nguyên nhân hình thành và sụp đổ của bong bóng. Từ đó thị trường chứng khoán giảm mạnh và gây ra hiện tượng thiên nga đen, dẫn đến suy thoái kinh tế từ đầu những năm 2000.

Nguyên nhân

Năm 2008, sự kiện thị trường bất động sản ở Hoa Kỳ sụp đổ đã gây ra một cuộc khủng hoảng tài chính lan rộng khắp thế giới. Sự bùng nổ của bong bóng bất động sản đã dẫn đến nhiều tổ chức tài chính hoàn toàn mất khả năng thanh toán. Kết quả là nhiều định chế tài chính lớn đã phải đối mặt với những khó khăn lớn, thậm chí là nguy cơ phá sản (như trường hợp của Lehman Brothers).

Hậu quả

Sự sụp đổ của thị trường chứng khoán ở Hoa Kỳ đã gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến các thị trường khác trên toàn thế giới. Chẳng hạn, chỉ số bình quân công nghiệp Dow Jones đã ghi nhận mức đóng cửa thấp nhất kể từ tháng 4/1997 đến tháng 9/3/2009, với việc giảm 20% chỉ trong 6 tuần.

Thị trường chứng khoán ở châu Âu cũng trải qua tình trạng tương tự. Ở châu Á, mặc dù thị trường chứng khoán Nhật Bản được xem là ổn định nhất, nhưng chỉ số Nikkei đã ghi nhận mức giá thấp nhất mọi thời đại vào tháng 10 năm 2008. Riêng ở Việt Nam, chỉ số VN-Index đã giảm xuống 70% trong quý 1/2008, đạt mức thấp nhất trên toàn cầu.

Lạm phát tại Zimbabwe

Năm 2008 cũng chứng kiến lý thuyết thiên nga đen diễn ra ở Zimbabwe. Thời điểm đó mức lạm phát đạt đến mức kỷ lục lên đến 79,6 tỷ phần trăm. Điều này gây ra tác động nặng nề đối với nền kinh tế của quốc gia này.

Nguyên nhân

Vào tháng 3 năm 2007, Zimbabwe bắt đầu chìm vào thời kỳ siêu lạm phát. Tỷ lệ lạm phát không giảm cho đến năm 2009 khi quốc gia này buộc phải từ bỏ đồng tiền chính thức của mình. Tình hình lạm phát ở Zimbabwe được xem là một trong những cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất từ trước đến nay. Đây là sự kiện lạm phát lớn thứ hai trong lịch sử chỉ sau cuộc khủng hoảng siêu lạm phát tại Hungary vào năm 1946.

Hậu quả

Giá trị hàng hóa tăng gấp đôi sau mỗi 15,6 giờ, điều này được ghi nhận rõ nhất thông qua việc Ngân hàng Trung ương liên tục phát hành tiền giấy mệnh giá rất lớn. Vào tháng 1/2008, tiền giấy mệnh giá 20 triệu USD đã được phát hành, đến ngày 21/7/2008 con số đã tăng lên 100 tỷ đô la.

Đồng Franc Thụy Sĩ 2015

Năm 2015, Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ đã quyết định không can thiệp vào tỷ giá hối đoái giữa Franc Thụy Sĩ và Euro, tạo ra một hiệu ứng thiên nga đen đáng chú ý. Thị trường tài chính và thị trường chứng khoán không thể tránh khỏi thời kỳ bất ổn. Các ngân hàng lớn như Citigroup và Deutsche Bank đã phải chịu tổn thất lên đến khoảng 150 triệu USD do sự biến động mạnh mẽ của Franc Thụy Sĩ khi nó tăng giá đột ngột lên đến 30% so với Euro.

Thị trường trở nên hoàn toàn bất ổn, giá vàng tăng lên đến 45 đô la chỉ trong một ngày. Sự kiện thiên nga đen của Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ đã gây ra hậu quả tồi tệ, nhưng đây chỉ là phần của hậu quả nghiêm trọng từ năm bong bóng dot-com 2000.

Sự kiện Brexit

Vào ngày 23/6/2016, cử tri Anh đã bỏ phiếu ủng hộ việc Vương quốc Anh rời Liên minh châu Âu (sự kiện Brexit). Đây được coi là một ví dụ điển hình cho sự kiện thiên nga đen. Từ “Brexit” là viết tắt của “British” và “Exit” – có nghĩa là Vương quốc Anh rời đi. Sự kiện chính thức diễn ra vào ngày 31/1/2020, đánh dấu sự kết thúc của 47 năm lịch sử của Vương quốc Anh là thành viên của Liên minh châu Âu và các tổ chức liên quan của EU.

Hiệu ứng thiên nga đen rõ rệt nhất của sự kiện Brexit là lần sụt giảm mạnh nhất của đồng bảng Anh trong 30 năm. Tiếp theo, đã xảy ra hai lần sụt giảm đáng kể khác và xu hướng giảm giá trị đồng tiền được duy trì trong năm 2017 và 2019. Kết quả là giá trị của đồng bảng Anh so với đồng Euro và đô la Mỹ đã đạt mức thấp mới vào tháng 8 năm 2021.

COVID-19 có được xem sự kiện thiên nga đen không?

Đại dịch COVID-19 chắc chắn là sự kiện bất ngờ không ai lường trước, đến mức một số người đã coi nó như một hiện tượng thiên nga đen. Tuy nhiên, Taleb không đồng ý với việc xem COVID-19 là một hiện tượng thiên nga đen ví khác với lý thuyết xác suất thiên nga đen.

Các nhà dịch tễ học và các quan chức y tế cộng đồng không coi các đại dịch như vậy là các sự kiện không thể dự báo trước và mang tính bất ngờ. Thay vào đó, họ coi đó là các sự kiện có khả năng xảy ra trong tương lai và mỗi quốc gia phải chuẩn bị cho nguy cơ này.

Làm thế nào để đối phó và phòng tránh sự kiện thiên nga đen?

Tính chất của sự kiện thiên nga đen là gì? Đây là sự kiện có tỷ lệ không thể đoán trước, khiến cho các biện pháp phòng tránh thường không đạt hiệu quả cao. Hơn nữa, hiệu ứng lây lan tâm lý sau hiện tượng thiên nga đen càng làm tăng tác động của sự kiện, tạo ra một loạt các tác động lan rộng, hình thành hiệu ứng domino đổ vỡ trong các ngành nghề khác.

Với những người tham gia giao dịch trên thị trường Forex, bạn cần cẩn thận và cảnh giác với “những con thiên nga đen xuất hiện”. Luôn giữ tâm lý bảo vệ tiền trong tài khoản là quan trọng nhất. Hãy dựa vào những điều đã xảy ra trong quá khứ để có cái nhìn tổng thể và hướng tới tương lai. Luôn cân nhắc rủi ro trước lợi nhuận khi tham gia giao dịch trên thị trường có nhiều biến động như vậy.

Cụ thể, nhà giao dịch cần thực hiện đủ 3 yếu tố dưới đây nếu đối phó và phòng tránh hiệu ứng thiên nga đen xuất hiện:

Quản lý rủi ro

Hãy nhớ rằng cắt lỗ (stop loss) là bảo hiểm giúp bạn tồn tại trên thị trường. Luôn thiết lập mức dừng lỗ cho tất cả các giao dịch dù là lớn hay nhỏ. Đừng đặt tất cả niềm tin vào một cơ hội (hạn chế all in không tất tay). Thay vào đó, hãy giao dịch số lượng lớn các vị thế nhỏ và không bao giờ mạo hiểm khi rủi ro vượt quá lợi nhuận dự đoán.

Cập nhật sự kiện vĩ mô

Các sàn giao dịch ngoại hối luôn cung cấp hệ thống tin tức và hỗ trợ cập nhật kịp thời. Trong thị trường giao dịch Forex, biến động liên tục là điều không thể tránh khỏi. Do đó nhiệm vụ thiết lập cảnh báo lịch kinh tế và thường xuyên quan tâm đến các sự kiện vĩ mô là điều bắt buộc. Cách này giúp bạn luôn nắm bắt được các sự kiện quan trọng, từ đó giảm thiểu nguy cơ trở thành hiện tượng thiên nga đen.

Đầu tư an toàn

Khi đối mặt với những biến cố bất lợi, hãy giữ bình tĩnh và suy nghĩ kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định. Nếu cần thiết hãy chấp nhận mức dừng lỗ và điều chỉnh danh mục đầu tư của bạn trước khi tình hình trở nên tồi tệ hơn. Xây dựng các phương pháp giao dịch phòng ngừa rủi ro như Hedge để giảm thiểu rủi ro cho tài khoản của bạn. Đồng thời đảm bảo bạn luôn có dòng tiền từ các khoản đầu tư khác để đối phó với rủi ro.

Ba yếu tố chính này để phòng ngừa rủi ro trước sự kiện thiên nga đen sẽ giúp bạn tránh được những bất ổn bất ngờ không thể dự báo trước.

Ví dụ: Sự kiện 18 phút kinh hoàng

Ngay cả những nhà giao dịch có kinh nghiệm và các ngân hàng hàng đầu thế giới cũng phải chịu “quả đắng” khi không chú ý đến những biến động tương tự với bản chất của lý thuyết thiên nga đen. Một ví dụ điển hình là sự kiện 18 phút kinh hoàng làm biến động thị trường Nickel vào ngày 08/03/2022.

Nguyên nhân

Sự kiện 18 phút kinh hoàng liên quan đến việc ông trùm Xiang Guangda đã khiến hoạt động giao dịch Nickel bị đóng băng vô thời hạn. Các nhà giao dịch và ngân hàng lớn đã rơi vào tình trạng bất ổn do các cuộc gọi ký quỹ và có nguy cơ xảy ra một loạt vụ vỡ nợ của công ty. Các nhà giao dịch đã chứng kiến thời kỳ tăng giá mạnh mẽ trong cảnh kinh hoàng và kinh ngạc. Vào lúc 5:42 sáng, giá Nickel đạt mức giao dịch cao nhất mọi thời đại, tăng 30,000 đô la chỉ sau vài phút. Sau 6 giờ sáng, giá của Nickel vượt mốc 100,000 USD/tấn.

Hậu quả

Giá Nickel tăng đến 250% trong vòng chưa đầy 24 giờ, gây ra tình trạng hỗn loạn trong lĩnh vực giao dịch hàng hóa. Điều này dẫn đến tổn thất hàng tỷ đô la cho các nhà giao dịch bán khống và khiến sàn giao dịch kim loại London Metal Exchange (LME) phải tạm dừng giao dịch lần đầu tiên sau 3 thập kỷ.

Nhiều ngân hàng và công ty môi giới như JPMorgan, BNP Paribas và Standard Chartered phải đối mặt với tình trạng đau khổ. Họ buộc phải đóng cửa các vị thế bán khống của riêng mình trên LME và phải đặt khoản tiền ký quỹ lớn trên sàn giao dịch mà họ không nhận được tiền ký quỹ từ khách hàng của họ. Những người này đã phải nhanh chóng mua lại các hợp đồng Nickel sau đó, dẫn đến sự tăng giá cao của kim loại này.

Sau đó, LME đã đưa ra một quyết định chưa từng có trước đó. Họ quyết định hủy toàn bộ các giao dịch trị giá khoảng 3,9 tỷ USD diễn ra vào sáng 8/3. Động thái này cho thấy LME muốn từ chối yêu cầu các nhà giao dịch phải trả tiền ký quỹ khi giá Nickel chạm mức 80,000 đô la, dựa trên mức giá đóng cửa của ngày hôm trước là 48,078 đô la. Ngay cả ở mức giá đó, thành viên của LME vẫn không thể trả khoản tiền ký quỹ trị giá 500 triệu đô la được tạo ra bởi các vị thế bán khống trên sàn giao dịch.

Bài học

Nhìn vào bằng chứng thực tế về việc giao dịch Nickel, ta có thể thấy rằng nếu các ngân hàng và nhà giao dịch không bỏ qua thông tin về một đợt short squeeze đối với công ty hàng đầu Niken của Trung Quốc. Nếu họ đã chuẩn bị sẵn sàng và mở các vị thế phòng ngừa rủi ro hoặc ít nhất là đặt các mức cắt lỗ cẩn thận hơn đối với những vị thế bán khống, thì có thể họ đã không phải đối mặt với lệnh gọi ký quỹ là 80,000 đô la.

Thông qua thông tin về hiện tượng thiên nga đen mong rằng trader sẽ nhận thức sâu sắc về bức tranh thị trường đa dạng và đầy biến động. Những kinh nghiệm thu được từ các sự kiện thiên nga đen trong quá khứ sẽ trở thành bài học quý báu để tìm ra các giải pháp đối phó và phòng ngừa rủi ro. Đừng quên theo dõi Exness Hướng dẫn để cập nhật thông tin tài chính và nhận định chuyên sâu về thị trường Forex nhé!